Φωτογραφικός ρεαλισμός, παιδικές γραφές, αφηρημένες εξπρεσιονιστικές ματιέρες, αλλεπάλληλα τυπώματα, κολάζ και στοιχεία από τον παραμυθένιο κόσμο των κόμικς συνυφαίνονται στα πρόσφατα έργα τον Γιάννη Στεφανάκι πλάθοντας αφηγηματικές ιστορίες οι όποιες ξυπνούν από τη λήθη μνήμες από το σχολείο.
«Η καθαριότης είναι μισή αρχοντιά» διαβάζουμε στη ζωγραφισμένη πινακίδα ενός έργου του που μας μεταφέρει νοητικά στο οικείο περιβάλλον μιας τάξης του Δημοτικού. Φθαρμένη, με έκδηλα τα στοιχεία του βανδαλισμού, εισάγει το θεατή στο χιουμοριστικό πνεύμα του καλλιτέχνη που χαρακτηρίζει το σύνολο της τελευταίας εικαστικής εργασίας του. Στον ίδιο πίνακα κυριαρχεί η αίσθηση της πλήρους αναρχίας. Ποδοσφαιρικά συνθήματα των Παναθηναϊκών, καρδιές με βέλη και άλλες σημειώσεις γράφιτι ορίζουν την δισδιάστατη και αβαθή επιφάνεια του καμβά ως παλίμψηστου τοίχου.
Όμως, ο χώρος ζαλίζει καθώς ο καλλιτέχνης αλλάζει τις οπτικές γωνίες της αναπαράστασης. Ο επίπεδος τοίχος μεταλλάσσεται σε βρώμικο δάπεδο πάνω στο οποίο υπερίπτανται μία ασπρόμαυρη μπάλα ποδοσφαίρου και μία πέτρα. Οι σκιές τους διαγράφονται καθαρά στο ζωγραφικό φόντο δημιουργώντας μια σαφή προοπτική αίσθηση βάθους που εντείνεται από την εικόνα δύο ποδιών, απαθανατισμένη από πάνω προς τα κάτω. Ο υπέρτατος ζωγραφικός ρεαλισμός με τον οποίον αποδίδονται τα αντικείμενα έρχεται σε σύγκρουση με την ιδιότυπη λιτή σχεδιαστική αντίληψη που αφορά στην απόδοση του ανθρώπινου σώματος. Μαύρα περιγράμματα αρκούν για την περιγραφή των άκρων. Στη λακωνική αυτή διατύπωση δίνουν το στίγμα της αληθοφάνειας κάποιες λεπτομέρειες και η απότομη ορθολογιστική προοπτική που παρασύρει το θεατή στα έγκατα του έργου.
Η έννοια της ψευδαίσθησης ενυπάρχει σε όλα τα έργα αυτής της ενότητας. Απολαμβάνοντας το ταλέντο της εικαστικής δεξιοτεχνίας του, ο Στεφανάκις εντρυφεί στα οπτικά παιχνίδια δημιουργώντας συνεχώς την εντύπωση ότι τα ζωγραφισμένα αντικείμενα είναι αληθινά και προκαλώντας το θεατή να απλώσει το χέρι του για να τα πιάσει. Το ανέκδοτο του Πλίνιου του Πρεσβύτερου για τον Παράσσιο και τον Ζεύξη που ξεπερνούσαν στη μίμηση της πραγματικότητας ο ένας τον άλλον, ξεγελώντας ανθρώπους και πουλιά, έρχεται αυθόρμητα στο νου. Ένα καρφί στον τοίχο, μια κορδέλα απ’ την όποια κρέμεται ένα βιβλίο, μια ακρίδα με τη σκιά της ή η γυαλάδα ενός βόλου γίνονται οι μάρτυρες της άρτιας τεχνικής αλλά και της έντονης παρατηρητικότητας του Στεφανάκι. Η ιδέα της οφθαλμαπάτης τονίζεται ακόμα περισσότερο καθώς πραγματικά αντικείμενα ενσωματώνονται σε ορισμένες συνθέσεις του ενώ οι επικολλημένες φωτογραφικές εικόνες αντιπαρατίθενται με τις ζωγραφικές.
Η ενότητα αυτή εμπνέεται από ένα εφηβικό έργο του Στεφανάκι, ένα τύπωμα από σανίδα σχολικού θρανίου που πρόβαλλε τη δική του μακροχρόνια ιστορία μέσα από τα χνάρια της φθοράς του χρόνου. Όμως, στην εξελικτική πορεία αυτής της εικαστικής εργασίας οι εικόνες της μνήμης έσμιξαν με το κριτικό πνεύμα του καλλιτέχνη μεταφέροντας στο θεατή, πέρα από τις παιδικές εμπειρίες, μια σύγχρονη κοινωνική άποψη όσον αφορά στην παιδεία, τη γνώση αλλά και τη ζωή γενικότερα. Οι γραφές του καμβά – μεταφορικά ίχνη χαραγμένα σε θρανία ή αποτυπώματα της κιμωλίας στον μαυροπίνακα- βοηθούν το θεατή να αποκωδικοποιήσει τους πίνακες. «Όταν μεγαλώσω θα γίνω βολευτής» γράφει το αριστερό τελάρο ενός τρίπτυχου μόνο και μόνο για να διορθωθεί στη συνέχεια το λάθος και να αντικατασταθεί η ανορθόγραφη λέξη με το ουσιαστικό βουλευτής. Το μήνυμα είναι σαφές, δοσμένο με ειρωνεία και ευγενικά φιλτραρισμένο μέσα από την αφέλεια και την παρορμητικότητα του παιδικού λόγου.
Πολλά από τα έργα αυτής της ενότητας είναι απ’ ευθείας ζωγραφισμένα πάνω σε παλιά ξύλα ενώ άλλα αναπαράγουν ψευδαισθησιακά την ξύλινη υφή μέσα από τυπωμένες εικόνες κακοποιημένων θρανίων που έχουν επικολληθεί σε χαρτιά η στον καμβά και έχουν δεχθεί στη συνέχεια πολλαπλές επεμβάσεις. Έτσι, η επιφάνεια του υπόβαθρου αποκτά ισότιμη σημασία με το σχέδιο και τη ρεαλιστική εικόνα, καθώς λειτουργεί σαν πεδίο δράσης για τις βίαιες χαράξεις και την ελεύθερη χειρονομιακή ζωγραφική. Τα έργα συνυφαίνουν εύστοχα και με βιωμένο τρόπο ετερογενείς μορφολογικές προσεγγίσεις και εννοιολογικές αντιλήψεις, συντάσσοντας μια καινούργια, προσωπική ζωγραφική πρόταση.
ΜΠΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Ιστορικός Τέχνης
Κείμενο από την ειδική έκδοση του περ. Νέο επίπεδο με αφορμή την έκθεση Τεχνοπαίγνιον στην γκαλερί «3» τον Ιανουάριο του 2003.
