Η ζωγραφική γλώσσα του Γιάννη Στεφανάκι όπως επίσης και η ίδια η εικαστικότητα των έργων του καθορίζονται από μια σειρά ιδιότυπων αισθητικών εξισώσεων (εξισορροπήσεων) ανάμεσα σε ζεύγη σταθερών που δεν παύουν να εμπεριέχουν, στον κάθε πόλο τους, αντιθέσεις, που, σε γενικές γραμμές, θα μπορούσαμε να πούμε πως εξισορροπούνται (εξισώνονται) μ’ έναν αμοιβαίο τρόπο.
1. Μεικτός – θολός χαρακτήρας της ύλης-χρώματος ↔ διαύγεια στη συνθετική διαδικασία.
Το χρώμα ταυτίζεται στα έργα του Γιάννη Στεφανάκι με την πρωτογενή «εικαστική» ύλη. Είναι μεικτό και θολό γιατί αποσπά από τον περιβάλλοντα κόσμο διάφορα υλικά, όπως άμμο, ροκανίδια, στάχτη, ορισμένων ειδών κόλλες, κ.ά. Ο ζωγράφος ενεργεί με δραστικό (και μερικές φορές βίαιο) τρόπο πάνω στα μεικτά υλικά των πινάκων του. Ορισμένες φορές, σε συγκεκριμένα τους μέρη, χαράζει, τους πίνακες του, τους καίει, τους γδέρνει και διατηρεί, τονίζοντας τα, τα ίχνη, τις ιδιότυπες καταγραφές των «σημαντικών» αυτών καταστροφών. Αυτές οι κινήσεις κι οι χειρονομίες του υπακούουν σ’ ένα συγκεκριμένο σχεδιασμό, που σαν εσωτερικό όραμα οδηγεί τον ζωγράφο, από τις ποικίλες αντιθέσεις χρωμάτων, σχημάτων και μορφών στη συνθετική διαδικασία. Οι συνθέσεις του, πρέπει να το τονίσουμε εδώ, διαθέτουν μια ιδιαίτερη συνθετική καθαρότητα και στις καλύτερες περιπτώσεις, γίνεται φανερή μια συνθετική δεινότητα του ζωγράφου, που προϋποθέτει κάποια ωριμότητα και διαύγεια στη διάρκεια της καθημερινής του πρακτικής.
2. «Αναγλυφικότητα» στις χρωματικές μάζες ↔ «προσθετική» αφαίρεση.
Οι μάζες των χρωμάτων και των σχημάτων που είναι σαν ν’ απλώνονται και να ξεπερνούν τα όρια των πινάκων (σα χνάρια διαπλανητικών διαδρομών) δουλεύονται, πολλές φορές, στους πίνακές του, σαν ιδιότυπα ανάγλυφα κι από την άλλη μεριά, τονίζονται οι αποχρώσεις των χρωμάτων-υλών: π. χ. η παρουσία του μαύρου μέσα στο μαύρο, του μπλε μέσα στο μπλε, κ.λπ. Συμβαίνει έτσι το αρκετά παράδοξο: δυολεύοντας τέτοιου τύπου λεπτομέρειες και κυρίως προσθέτοντας διάφορα πρωτογενή υλικά, όπως είπαμε και προηγουμένως, από τον εξωτερικό κόσμο (:ροκανίδια, άμμο, στάχτη, κόλλες, κ.λπ.), ή πολλαπλασιάζοντας τις κινήσεις και τις χειρονομίες του και τα χνάρια που αφήνουν πάνω στον πίνακα: καψίματα, χαράξεις, γδαρσίματα, κλπ.), να αναδεικνύεται πιο δραστική και ουσιαστική η αφαιρετική διαδικασία κι αυτό το ιδιότυπο ξεχείλισμα των μορφών του πίνακα έξω από το «καλούπι» τους. Φτάνουμε, μ’ αυτό τον τρόπο, στην τρίτη μας εξίσωση:
3. «Αφανισμός» τον πραγματικού ↔περικύκλωση και ενσωμάτωση του πραγματικού.
Ο ιδιόμορφος «αφανισμός» του πραγματικού, που προϋποθέτει, μ’ άλλα λόγια, η αφαιρετική διαδικασία, οδηγεί, στο βάθος, σ’ ένα είδος εκτίναξης, σε μια προσπάθεια ταύτισης με τις βαθύτερες και ουσιαστικότερες διαστάσεις του πραγματικού. Αυτό υποβοηθείται από την περικύκλωση – μέσα από τις κινήσεις-χειρονομίες του ζωγράφου, που προαναφέραμε, τον τονισμό των ιδιότυπων αποχρώσεων και λεπτομερειών των υλών-χρωμάτων, την αναγλυφικότητα που δίνει στις μάζες τους, κ.λπ. – από την «αποπλάνηση», θα μπορούσαμε να πούμε, και την τελική ενσωμάτωση του πραγματικού. Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν, κατά τη γνώμη μου, την ιδιοτυπία της αφαιρετικής διαδικασίας στα έργα του Γιάννη Στεφανάκι.
4. Τάση για μετασχηματισμό των δομικών σταθερών ↔ σταθερότητα της «βαθειάς δομής».
Μια διαδικασία μετασχηματισμού και τροποποίησης των δομικών σταθερών των έργων χαρακτηρίζει επίσης την καθημερινή εικαστική πρακτική του ζωγράφου. Πράγματι, μερικές φορές, ορισμένα έργα του παραμένουν για μια χρονική περίοδο, ανολοκλήρωτα, κι ας μοιάζουν, σε διάφορες φάσεις της επεξεργασίας τους, σαν τελειωμένα. Ο ίδιος αυτός ο ανοιχτός, ο ατελείωτος χαρακτήρας του έργου είναι κάτι το σημαντικό και είναι σαν οι αλληλοδιάδοχες περίοδοι μετασχηματισμού και μετατροπής των δομικών του σταθερών, με την ακαθόριστη τους διάρκεια, όπως και οι ίδιες οι ανολοκλήρωτες παραλλαγές και εκδοχές του, να συνυπάρχουν, κατά κάποιο τρόπο, στην «τελική» –που δε μένει όμως κι αυτή ολότελα «κλειστή» – «ολοκλήρωσή» του. Η εργασία, δηλαδή, μέσα στο έργο τείνει να ταυτιστεί με την εργασία στα ενδιάμεσα στάδια του, αφού αυτά εγγράφονται σαν «ανοιχτές πιθανότητες» μέσα στο ίδιο το ήδη ολοκληρωμένο έργο. Ίσως, και γι’ αυτό το λόγο, στην περίπτωση του Γιάννη Στεφανάκι, θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, τα έργα του να δείχνονται κατά ενότητες και όχι κατά περιόδους (χρονολογικά), γιατί συμβαίνει, πολλές φορές, ορισμένοι «σχεδιασμοί» του, που δεν ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους, με παράξενο τρόπο, να επαναφέρονται από τον ζωγράφο, σ’ επόμενες φάσεις της δουλειάς του, ενώ η προβληματική του και η ίδια η αισθητική του ακόμη έχουν εξελιχθεί σε νέες κατευθύνσεις. Αυτό το στοιχείο δεν πρέπει να το δούμε, όμως, σαν αρνητικό, γιατί, σε πολλές περιπτώσεις, προκαλεί ένα ενδιαφέρον αισθητικά φαινόμενο ασυγχρονίας και ασυμφωνίας, προκαλεί «τρανταγμούς» και κραδασμούς που ελευθερώνουν ενέργεια και οι αντιθέσεις ξεπερνιούνται με δημιουργικό τρόπο. Πρέπει να το επαναλάβουμε και να το τονίσουμε εδώ το πόσο σημαντική είναι η διαδικασία μετασχηματισμού και μετατροπής των δομικών σταθερών των έργων που εγγράφεται η ίδια σαν ένας βασικός χαρακτήρας του μέσα στο ολοκληρωμένο έργο, που κανονικά θα την ξεπερνούσε και θα την «τελείωνε». Αυτό το έντονα μοντερνιστικό στοιχείο της ζωγραφικής του Γιάννη Στεφανάκι τον απομακρύνει από τις μεταμοντερνιστικές εύκολες επαναλήψεις και τα πισωγυρίσματα και τον ωθεί στην αναζήτηση -και τόσο το καλύτερο γι’ αυτόν- των παραλλαγών και των παραλλάξεων μιας σύγχρονης χαώδους πραγματικότητας, που σκιρτά στα έργα του μαζί με την άλλη –την πιο συμβατική (αλλά αυτή η σύμβαση ήταν και είναι κώδικας τέχνης) – εικαστική (οργανωμένη εικαστικά) πραγματικότητα.
ΑΝΤΡΕΑΣ ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΣ
Ποιητής και κριτικός τέχνης
Σεπτέμβρης – Δεκέμβρης 1989
Κείμενο καταλόγου με αφορμή την έκθεση ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ στην γκαλερί «3» (Αθήνα) 1990 και στην γκαλερί «Αμυμώνη» (Ιωάννινα) 1991
