ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ
Εικαστικές τέχνες από το ρήμα εικάζω (απεικονίζω, αναπαριστώ) είναι η ζωγραφική, η χαρακτική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική. Τέχνες πανάρχαιες όσο και ο άνθρωπος.
Ονομάζουμε χαρακτικό έργο το τύπωμα από μια χαραγμένη επιφάνεια και χαρακτική το σύνολο των μεθόδων, προκειμένου ένα σχέδιο πρώτα να χαραχθεί στο ξύλο, στο μέταλλο ή να στερεωθεί στην πέτρα ή στο ύφασμα και στη συνέχεια να αποτυπωθεί στο χαρτί. Κι ενώ στην Κίνα συναντάμε τη χαρακτική από το 10ο αιώνα μ.Χ., στην Ευρώπη, εξαπλώνεται μόλις τον 14ο αιώνα και συνεργαζόμενη με τα κινητά μολυβένια τυπογραφικά στοιχεία του Ιωάννη Γουτεμβέργιου έχουμε τα πρώτα τυπωμένα βιβλία. Από τον 19ο αιώνα αρχίζει να αυτονομείται η χαρακτική σε σχέση με το βιβλίο. Σε πολλές περιπτώσεις όμως εξακολουθεί να την υπηρετεί, δίνοντας μας βιβλία μεγάλης αισθητικής –και ενίοτε συλλεκτικής– αξίας.
ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΑΡΑΞΗΣ ΚΑΙ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ
Ξυλογραφία (υψοτυπία)
Η ξυλογραφία είναι η πιο παλιά μέθοδος εκτύπωσης μιας εικόνας. Σε μια επίπεδη ξύλινη επιφάνεια ή λινόλαιο σχεδιάζουμε τη σύνθεση. Με ειδικά κοπίδια αφαιρούμε τά μέρη εκείνα που δεν θέλουμε να τυπωθούν (λευκά). Την ανάγλυφη πλέον επιφάνεια μελανώνουμε με έναν κύλινδρο και αφού τοποθετήσουμε το ειδικό γιαπωνέζικο χαρτί επάνω σε αυτή, το πιέζουμε με ένα ειδικό εργαλείο (burnissoir), ή με μια πρέσα παίρνοντας το αποτύπωμα της ανάγλυφης μελανωμένης επιφάνειας. Εφαρμόζουμε την ίδια μέθοδο για όσα χαρακτικά θέλουμε να τυπώσουμε. Αν θέλουμε μια ξυλογραφία με περισσότερα από ένα χρώματα, τότε πρέπει να χαράξουμε και να τυπώσουμε τόσες ξύλινες επιφάνειες, όσες τα χρώματά μας.
Στην ξυλογραφία έχουμε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε πλάγιο και όρθιο ξύλο. Οι πλάκες του πλάγιου ξύλου είναι κομμένες παράλληλα με τα νερά του δένδρου, ενώ οι πλάκες του όρθιου ξύλου είναι κομμένες κάθετα προς τα νερά του δένδρου. Μαλακότερο –συνήθως– το πλάγιο ξύλο μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε μεγάλες επιφάνειες χάραξης. το όρθιο ξύλο είναι σκληρότερο. Για να έχουμε μεγάλες επιφάνειες θα πρέπει να τετραγωνίσουμε τα μικρά όρθια ξύλα και να τα ενώσουμε.
Χαλκογραφία (βαθυτυπία)
Η χαλκογραφία εμφανίζεται στην Ευρώπη στα μέσα του 15ου αιώνα. Εδώ τη χάλκινη κυρίως πλάκα καλά επεξεργασμένη, χαράζoυμε απευθείας με το καλέμι (Burin), ή τη βερνικώνουμε μ’ ένα ανθεκτικό στο οξύ βερνίκι και κατόπιν σχεδιάζουμε αφαιρώντας το βερνίκι με μια ειδική βελόνα. Στη συνέχεια βυθίζουμε την πλάκα σε ένα διάλυμα νιτρικού οξέος, το οποίο αναλαμβάνει τη δουλειά της χάραξης. Συχνά επαναλαμβάνουμε την οξείδωση αρκετές φορές για να αποκτήσουμε περισσότερα «μαύρα». Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία, μελανώνουμε την επιφάνεια πιέζοντας το μελάνι να εισχωρήσει στα χαραγμένα μέρη. Μετά καθαρίζουμε προσεχτικά την πλάκα, ώστε το μελάνι να παραμείνει μόνο μέσα στις χαράξεις. Με τη βοήθεια ενός χαλκογραφικού πιεστηρίου το μελάνι –άρα και το χαρακτικό– θα έρθει στην επιφάνεια του χαρτιού.
Λιθογραφία (επιπεδοτυπία)
Το 1796 ο Τσέχος Αλόις Σενεφέλντερ βασιζόμενος στο γεγονός ότι το λίπος δεν αναμιγνύεται με το νερό εφεύρε τη λιθογραφία.
Στην τεχνική της λιθογραφίας παίρνουμε μια ειδική ασβεστολιθική πλάκα, επίπεδη, καθαρή και λεία και μ’ ένα λιπαρό μολύβι σχεδιάζουμε το θέμα. Με χημικές διαδικασίες οξειδώνουμε και στερεοποιούμε το σχέδιο, ενώ στη συνέχεια βρέχουμε την επιφάνειά με νερό και τη μελανώνουμε. το μελάνι θα «πιάσει» μόνο στα λιπαρά (σχεδιασμένα) μέρη, ενώ θα απωθηθεί από την υπόλοιπη βρεγμένη πλάκα. Τοποθετούμε το χαρτί επάνω στην πλάκα και το τυπώνουμε σε ειδικό λιθογραφικό πιεστήριο. Η ίδια διαδικασία μπορεί να γίνει και σε λιθογραφικό τσίγκο.
ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΣΤΕΦΑΝΑΚΙΣ
